سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی یک اختلال ناگهانی در عملکرد مغز است که به دلیل قطع یا کاهش شدید جریان خون در بخشی از مغز رخ میدهد. مغز برای عملکرد طبیعی خود به جریان مداوم خون نیاز دارد؛ زمانی که این جریان مختل میشود، سلولهای عصبی دچار کمبود اکسیژن شده و طی چند دقیقه شروع به تخریب میکنند.
این وضعیت از اورژانسهای حیاتی است و هر دقیقه تعلل، میلیونها سلول مغزی را از بین میبرد.
انواع سکته مغزی
۱. سکته ایسکمیک (Ischemic Stroke)
حدود ۸۷٪ تمامی سکتهها از این نوع هستند.
علت اصلی:
- انسداد یک رگ خونرسان به مغز
- شکلگیری لخته خون (ترومبوز)
- حرکت لخته از جای دیگر بدن به مغز (آمبولی)
کاهش خونرسانی باعث میشود بافت مغزی بهسرعت آسیب ببیند.
۲. سکته هموراژیک (Hemorrhagic Stroke)
در این نوع، یک رگ خونی در مغز پاره شده و خونریزی رخ میدهد.
علل شایع:
- فشار خون کنترلنشده
- آنوریسمهای مغزی
- ناهنجاریهای عروقی (AVM)
- مصرف بیشازحد داروهای ضدانعقاد
سکته هموراژیک معمولاً شدیدتر و خطرناکتر از سکته ایسکمیک است.
۳. حمله ایسکمیک گذرا (TIA)
به آن مینیاستروک هم گفته میشود.
در این حالت انسداد موقت است و علائم معمولاً ظرف چند دقیقه تا حداکثر یک ساعت برطرف میشود.
اما بسیار مهم است، زیرا:
حدود یکسوم افراد بعد از TIA دچار سکته واقعی میشوند.
علائم سکته مغزی
علائم ممکن است بسته به ناحیه آسیبدیده مغز متفاوت باشند، اما شایعترین آنها عبارتاند از:
- بیحسی یا ضعف ناگهانی در یک طرف بدن
- فلج یا افتادگی صورت
- مشکل در صحبت کردن یا نامفهوم شدن کلمات
- اختلال در درک گفتار دیگران
- اختلال بینایی (دوبینی، تاری یا کوری ناگهانی)
- سردرد ناگهانی و شدید
- سرگیجه، عدم تعادل، زمین خوردن ناگهانی
- تهوع و استفراغ همراه با سرگیجه شدید
قانون تشخیص سریع FAST
F – Face : یک طرف صورت افتاده است؟
A – Arms : یک دست نمیتواند بالا بماند؟
S – Speech : گفتار مشکل دارد یا نامفهوم است؟
T – Time : اگر یکی از این موارد هست، فوراً اورژانس را خبر کنید.
علل و عوامل خطر سکته مغزی
عوامل قابل کنترل:
- فشار خون بالا
- دیابت
- کلسترول و تریگلیسیرید بالا
- اضافه وزن
- کمتحرکی
- مصرف دخانیات
- اعتیاد به الکل و مواد مخدر
- تغذیه ناسالم و پرنمک
- استرس طولانیمدت
- بیماریهای قلبی (مثل آریتمیها)
عوامل غیرقابل کنترل:
- افزایش سن
- جنسیت (مردان بیشتر مبتلا، زنان مرگومیر بالاتر)
- سابقه خانوادگی سکته
- نژاد (برخی نژادها خطر بیشتری دارند)
روشهای تشخیص سکته مغزی
تشخیص سریع کاملاً ضروری است و معمولاً شامل موارد زیر میشود:
۱. تصویربرداریهای مغزی
- سیتیاسکن (CT Scan) برای تشخیص سریع خونریزی
- MRI برای تشخیص دقیق آسیبهای کوچک و زودرس
- CTA/MRA برای بررسی تنگی یا انسداد عروق
۲. ارزیابی قلب و عروق
- نوار قلب برای تشخیص آریتمی
- سونوگرافی داپلر گردن برای بررسی عروق کاروتید
- اکوکاردیوگرافی برای تشخیص لختههای احتمالی قلب
۳. آزمایشهای خون
- قند خون
- چربی
- انعقاد
درمان سکته مغزی
۱. درمان سکته ایسکمیک
- داروی حلکننده لخته (tPA) — بهترین درمان برای بیمارانی که در ساعات اولیه مراجعه میکنند
- ترومبکتومی — خروج لخته با دستگاه
- داروهای ضدلخته و ضدپلاکت
- کنترل فشار خون و قند
۲. درمان سکته هموراژیک
- کنترل دقیق فشار خون
- داروهای کاهش تورم مغز
- جراحی برای ترمیم رگ آسیبدیده
- تخلیه خونریزی
- بستن آنوریسمها در موارد لازم
توانبخشی پس از سکته مغزی
توانبخشی برای بازگشت بیمار به زندگی روزمره بسیار مهم است و معمولاً شامل موارد زیر است:
- فیزیوتراپی برای تقویت عضلات و راه رفتن
- گفتاردرمانی برای مشکلات تکلم و بلع
- کاردرمانی برای بهبود مهارتهای روزمره
- رواندرمانی برای افسردگی و اضطراب پس از سکته
- آموزش خانواده جهت مراقبت بهتر
بهبود ممکن است هفتهها تا ماهها طول بکشد و در مواردی سالها ادامه یابد.
عوارض احتمالی سکته مغزی
- اختلال تکلم
- ضعف یا فلج دائمی
- مشکلات حافظه
- تشنج
- تغییرات خلقوخو
- مشکلات بلع
- دردهای ناشی از آسیب عصبی
- زخم بستر در بیماران کمتحرک
پیشگیری از سکته مغزی
۱. کنترل فشار خون (مهمترین اصل)
۲. پیروی از رژیم غذایی سالم
- مصرف سبزیجات، میوه، غلات کامل
- کاهش سدیم
- مصرف ماهی و کاهش چربیهای اشباع
۳. فعالیت بدنی منظم
۳۰ دقیقه پیادهروی روزانه بسیار مؤثر است.
۴. ترک سیگار و کاهش الکل
۵. کنترل دیابت و چربی خون
۶. مدیریت استرس و خواب کافی
سؤالات متداول
آیا سکته مغزی قابل برگشت است؟
اگر در ساعتهای طلایی درمان شود، در بسیاری از بیماران امکان بهبود کامل وجود دارد.
آیا سکته مغزی در خواب اتفاق میافتد؟
بله؛ این نوع سکتهها بسیار خطرناک هستند و معمولاً در هنگام بیدارشدن مشخص میشوند.
آیا فرد میتواند بعد از سکته رانندگی کند؟
بسته به شدت سکته، پس از ارزیابی پزشک و درمانگران امکانپذیر است.