مقدمه

انواع اسکولیوز، انحنای جانبی غیرطبیعی ستون فقرات، یکی از اختلالات ساختاری شایع در حوزه ارتوپدی و نورولوژی است که می‌تواند در هر سنی بروز کند. با آنکه در بسیاری از موارد این بیماری خفیف باقی می‌ماند، اما در برخی افراد می‌تواند به انحراف شدید ستون فقرات، درد مزمن، اختلالات تنفسی، و حتی کاهش کیفیت زندگی منجر شود. شناخت انواع مختلف اسکولیوز و ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر نوع، نه تنها برای پزشکان و فیزیوتراپیست‌ها، بلکه برای خانواده‌ها و بیماران نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

انواع اصلی اسکولیوز به سه دسته تقسیم می‌شوند: اسکولیوز ایدیوپاتیک (علت نامشخص)، اسکولیوز مادرزادی (ناشی از ناهنجاری‌های استخوانی هنگام تولد)، و اسکولیوز عصبی-عضلانی (ناشی از بیماری‌های سیستم عصبی یا عضلات). هر یک از این انواع، الگوهای بالینی، روند پیشرفت، و نیازهای درمانی خاص خود را دارند. در این مقاله، به بررسی عمیق این سه نوع اصلی اسکولیوز پرداخته می‌شود، از جمله ویژگی‌ها، روش‌های تشخیص، تفاوت‌های درمانی، مداخلات اختصاصی، بررسی‌های رادیولوژیک، و تحلیل ژنتیکی در اسکولیوز ایدیوپاتیک. همچنین با بهره‌گیری از منابع معتبر علمی و موردپژوهی‌های دقیق، تلاش می‌شود دید جامعی از این وضعیت پیچیده ارائه شود.

ویژگی‌های هر نوع اسکولیوز

اسکولیوز ایدیوپاتیک (Idiopathic Scoliosis)

شایع‌ترین نوع اسکولیوز، ایدیوپاتیک است و اغلب در کودکان و نوجوانان ظاهر می‌شود. علت آن ناشناخته باقی مانده اما عوامل ژنتیکی، هورمونی و رشد نامتقارن استخوان‌ها مطرح شده‌اند. به‌ویژه در دوران جهش رشد (۹ تا ۱۴ سالگی) احتمال پیشرفت انحنا افزایش می‌یابد. اسکولیوز ایدیوپاتیک اغلب بدون درد است و اولین نشانه‌ها شامل نامتقارن بودن شانه‌ها یا برجستگی یک سمت دنده‌ها در خم شدن به جلو است.

اسکولیوز مادرزادی (Congenital Scoliosis)

در این نوع، انحراف به علت ناهنجاری‌های ساختاری مهره‌ها از زمان تولد ایجاد می‌شود. اغلب یک یا چند مهره ممکن است ناقص شکل گرفته یا به هم چسبیده باشند. اسکولیوز مادرزادی می‌تواند سریع‌تر از انواع دیگر پیشرفت کند و معمولاً در نوزادی یا اوایل کودکی تشخیص داده می‌شود. موارد شدیدتر ممکن است نیاز به جراحی زودهنگام داشته باشند.

اسکولیوز عصبی-عضلانی (Neuromuscular Scoliosis)

این نوع اسکولیوز معمولاً ثانویه به بیماری‌هایی نظیر فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، آتروفی عضلات نخاعی یا سندرم استاینرت ایجاد می‌شود. در این شرایط، ضعف عضلات تنه یا اختلالات حرکتی باعث ناتوانی بدن در حفظ ستون فقرات به‌صورت عمودی می‌شود. انحنای ستون فقرات در این نوع معمولاً پیشرونده‌تر بوده و به‌ویژه در کودکان غیرفعال یا ویلچری رایج است.

روش‌های تشخیص تخصصی اسکولیوز

1. معاینه فیزیکی:
   • آزمون آدامز (Adam’s Forward Bend Test) برای تشخیص غیرقرینگی قفسه سینه.
   • بررسی تقارن شانه‌ها، لگن، فاصله دستان تا لگن و چرخش تنه.
2. تصویربرداری تشخیصی:
   • رادیوگرافی ساده ستون فقرات در حالت ایستاده جهت تعیین زاویه Cobb، ابزار کلیدی برای ارزیابی شدت انحراف است.
   • MRI برای ارزیابی طناب نخاعی، مخصوصاً در موارد مادرزادی یا همراه با علائم نورولوژیک.
   • CT اسکن سه‌بعدی در برخی موارد جراحی یا ارزیابی مهره‌های پیچیده مادرزادی.
3. آزمایش‌های‌نوروماسکولار:
   در بیماران مشکوک به اسکولیوز عصبی-عضلانی، ارزیابی قدرت عضلانی، تون عضلات و رفلکس‌ها انجام می‌شود.
4. ارزیابی‌عملکرد‌تنفسی:
   به‌ویژه در اسکولیوزهای شدید یا نوروماسکولار که ممکن است عملکرد ریوی را مختل کنند.

تفاوت‌های درمان در انواع اسکولیوز

درمان اسکولیوز به‌طور مستقیم تحت‌تأثیر نوع، شدت انحراف، سن بیمار، و وضعیت زمینه‌ای قرار دارد. هر یک از انواع اسکولیوز – ایدیوپاتیک، مادرزادی و عصبی-عضلانی – مسیر درمانی متفاوتی را می‌طلبند. انتخاب روش درمان نه‌تنها بر اساس زاویه Cobb بلکه بر اساس سرعت پیشرفت انحراف و وضعیت عملکردی فرد صورت می‌گیرد.

اسکولیوز ایدیوپاتیک

درمان اسکولیوز ایدیوپاتیک (AIS)، به‌ویژه در نوجوانان، بر اساس سن، میزان انحراف و رشد اسکلتی پایه‌ریزی می‌شود. در موارد خفیف تا متوسط  زاویه Cobb بین 20 تا 40 درجه، استفاده از بریس‌های اصلاحی مانند ScoliBrace  و تمرینات تخصصی مانند متد Schroth  مؤثر شناخته شده‌اند. مطالعه‌ای موردی نشان داد که پس از ۱۸ ماه استفاده از ScoliBrace، انحنای ستون فقرات از۷۱درجه‌به۵۶درجه‌در‌ناحیهتوراسیک کاهش یافته است.
در موارد شدید (زاویه بالای ۴۵ تا ۵۰ درجه)، جراحی فیوژن ستون فقرات توصیه می‌شود. احتمال جراحی در این گروه متوسط ارزیابی می‌شود، اما با مداخله به‌موقع، در بسیاری از بیماران قابل پیشگیری است.

اسکولیوز مادرزادی

درمان اسکولیوز مادرزادی غالباً پیچیده‌تر و وابسته به شدت ناهنجاری مهره‌ای در زمان تولد است. از آنجایی که این نوع اسکولیوز ناشی از اختلالات آناتومیکی مادرزادی نظیر Hemivertebra  یا Block Vertebrae  است، اغلب پیشرفت سریعی دارد. جراحی زودهنگام، از جمله Hemiepiphysiodesis  یا استفاده از ابزارهای رشدپذیر نظیر Growing Rods ، به عنوان مداخلات اصلی شناخته می‌شود. پایش مداوم با رادیوگرافی ضروری است و احتمال جراحی در این بیماران بالا برآورد می‌شود.
برخلاف اسکولیوز ایدیوپاتیک، استفاده از بریس در اسکولیوز مادرزادی معمولاً اثربخشی محدودی دارد، زیرا منشأ انحراف ساختاری است نه عملکردی.

اسکولیوز عصبی-عضلانی

در اسکولیوز عصبی-عضلانی، درمان عمدتاً حمایتی و جراحی‌محور است. علت این نوع اسکولیوز معمولاً ضعف پیش‌رونده عضلات تنه یا اختلال در کنترل عصبی عضلات است (مثلاً در بیماران با سندرم استاینرت یا فلج مغزی). بریس‌های حمایتی می‌توانند در مراحل اولیه برای حفظ تعادل نشستن مفید باشند، اما اغلب قادر به توقف پیشرفت انحنای ستون فقرات نیستند. فیزیوتراپی در این گروه نقش و تمرکز آن بر تقویت عضلات تنه و بهبود عملکرد تنفسی است.
احتمال نیاز به جراحی‌های تثبیتی گسترده در این بیماران بسیار بالاست و معمولاً در زمان کاهش توانایی نشستن یا بروز مشکلات تنفسی پیشنهاد می‌شود. یک مطالعه موردی نشان داد که نوجوانی با اسکولیوز عصبی-عضلانی پس از جراحی تثبیت مهره‌ها بهبودی بالینی قابل‌توجهی را تجربه کرد و توانایی نشستن و تعادلش بهبود یافت.

در نهایت، تفاوت اساسی در درمان اسکولیوز عصبی-عضلانی، در نیاز مداوم به مراقبت چندبعدی و احتمال بالای جراحی‌های پیچیده چندمرحله‌ای نهفته است. هر نوع اسکولیوز مسیر تشخیصی و درمانی خاص خود را می‌طلبد و رویکردهای درمانی باید با درنظرگرفتن عوامل زمینه‌ای، عملکرد حرکتی بیمار، و کیفیت زندگی طراحی شوند.

تقسیم‌بندی سنی انواع اسکولیوز

1. نوزادی (0–3 سال): اسکولیوز مادرزادی در این مرحله شایع است.
2. کودکی (۴–۱۰ سال): اسکولیوز زودرس ایدیوپاتیک و انواع عصبی-عضلانی دیده می‌شود.
3. نوجوانی (۱۱–۱۸ سال): شایع‌ترین بازه سنی برای اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانان (AIS).
4. بزرگسالی: اسکولیوز دژنراتیو (ثانویه به تحلیل مهره‌ها) یا پیشرونده از کودکی بدون درمان.

افتراق تشخیصی اسکولیوز نوروماسکولار

افتراق دقیق اسکولیوز نوروماسکولار از سایر انواع اسکولیوز یکی از چالش‌های مهم در تشخیص و درمان این بیماری است. اسکولیوز نوروماسکولار به دلیل ارتباط مستقیم با اختلالات عصبی یا عضلانی، ویژگی‌ها و پیامدهای خاصی دارد که شناخت آنها برای انتخاب درمان بهینه ضروری است.

معیارهای افتراق اسکولیوز نوروماسکولار

یکی از مهم‌ترین عوامل تشخیصی، وجود بیماری زمینه‌ای عصبی یا عضلانی است. این بیماری‌ها شامل اختلالاتی مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، سندرم استاینرت (Myotonic Dystrophy) و آسیب‌های نخاعی هستند. این اختلالات باعث ضعف و ناپایداری عضلات اطراف ستون فقرات می‌شوند و از این طریق به پیشرفت انحنای ستون فقرات کمک می‌کنند.

از نظر الگوی انحنا، اسکولیوز نوروماسکولار معمولاً انحنای بلند، ناپایدار و پیشرونده را نشان می‌دهد که برخلاف اسکولیوز ایدیوپاتیک، به سرعت بدتر می‌شود. به همین دلیل، کنترل سریع و مداخله به موقع اهمیت ویژه‌ای دارد.

ضعف عضلات تنه یکی دیگر از شاخص‌های کلیدی در افتراق این نوع اسکولیوز است. این ضعف منجر به عدم توانایی بیمار در حفظ وضعیت مناسب ایستادن یا نشستن مستقل می‌شود. بیمارانی که دچار این نوع اسکولیوز هستند، اغلب به حمایت‌های فیزیکی و تجهیزات کمکی نیاز دارند.

همچنین، پاسخ به درمان‌های غیرجراحی در اسکولیوز نوروماسکولار معمولاً ضعیف است. در حالی که در برخی انواع دیگر اسکولیوز مانند ایدیوپاتیک، استفاده از بریس و تمرینات اصلاحی می‌تواند مؤثر باشد، این روش‌ها در اسکولیوز عصبی-عضلانی اغلب ناکافی‌اند و نیاز به جراحی تثبیتی زودهنگام دارند.

اهمیت تشخیص به موقع

تشخیص دقیق و سریع افتراق اسکولیوز نوروماسکولار، به ویژه در کودکان و نوجوانان، از اهمیت بالایی برخوردار است. پیگیری مداوم با استفاده از رادیوگرافی‌های استاندارد و ارزیابی‌های بالینی جامع باید انجام شود تا پیشرفت انحنا کنترل شود و از بروز عوارض ثانویه مانند نارسایی تنفسی یا مشکلات حرکتی پیشگیری شود.

مطالعات بالینی متعدد، از جمله گزارشات منتشر شده در پایگاه‌های داده مانند PubMed، نشان داده‌اند که مداخلات جراحی در بیماران مبتلا به اسکولیوز عصبی-عضلانی با هدف تثبیت ستون فقرات و بهبود کیفیت زندگی، می‌تواند نتایج قابل توجهی داشته باشد. برای مثال، در یک مطالعه موردی پسر ۱۷ ساله مبتلا به سندرم استاینرت، پس از جراحی تثبیت ستون فقرات، انحنای اسکولیوز به میزان قابل توجهی کاهش یافته و بیمار توانسته با تعادل مناسب و بدون درد زندگی کند.

رویکردهای درمانی مرتبط با افتراق تشخیصی

شناخت دقیق ویژگی‌های افتراق تشخیصی اسکولیوز نوروماسکولار، پزشکان را قادر می‌سازد تا رویکردهای درمانی مناسبی اتخاذ کنند. در این بیماران، فیزیوتراپی تخصصی، تمرینات تقویتی، استفاده از بریس‌های حمایتی و در موارد پیشرفته، جراحی‌های تثبیتی ستون فقرات توصیه می‌شود. همچنین، مراقبت‌های تنفسی و تغذیه‌ای مکمل درمان‌های ارتوپدی بوده و نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی بیماران ایفا می‌کند.

با توجه به پیچیدگی این نوع اسکولیوز و پیشرفت سریع آن، والدین و مراقبین باید از علائم هشداردهنده آگاه باشند و در صورت مشاهده هرگونه تغییر در وضعیت حرکتی یا پوسچر کودک، به پزشک متخصص مراجعه کنند.

بررسی رادیوگرافی ستون کامل در ایستاده

تصویربرداری در حالت ایستاده از C1 تا S1 به صورت تمام‌رخ و نیمرخ، ابزار کلیدی برای تشخیص، پایش و برنامه‌ریزی درمان است:

• زاویه Cobb: برای کمی‌سازی شدت اسکولیوز.
• زاویه چرخش مهره‌ها (ATR): در تخمین پیچش تنه.
• خط تعادل ساجیتال و کرونال: بررسی مرکز ثقل بدن.
• ارزیابی گویای طول اندام‌ها، تراز لگن و لوردوز/کیفوز ستون مهره‌ای.

مداخلات اختصاصی برای هر نوع اسکولیوز

 ایدیوپاتیک

• بریس (ScoliBrace): در مطالعات موردی، انحنای ۷۱ درجه به ۵۶ درجه کاهش یافته است.
• درمان دستی و تمرینات خاص Schroth  
• جراحی فیوژن در زوایای بالای ۴۵ درجه

 مادرزادی

• فیوژن زودهنگام برای جلوگیری از پیشرفت.
• جراحی‌های سریال با ابزارهای رشدپذیر (Growing Rods)

 عصبی-عضلانی

• فیوژن کامل ستون فقرات
• صندلی ویلچر با تکیه‌گاه جانبی
• تمرینات تقویتی برای بهبود تعادل و عملکرد نشستن

تحلیل ژنتیکی اسکولیوز ایدیوپاتیک

اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانان (Adolescent Idiopathic Scoliosis – AIS) یکی از شایع‌ترین اختلالات ستون فقرات است که به صورت انحراف جانبی و پیچش ستون فقرات در دوره رشد نوجوانی بروز می‌کند. با وجود سال‌ها پژوهش، علت دقیق این نوع اسکولیوز هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی نقش مهم و پیچیده‌ای در بروز این بیماری ایفا می‌کنند.

مطالعات ژنتیکی متعدد به این نتیجه رسیده‌اند که اسکولیوز ایدیوپاتیک یک اختلال چندعاملی است که تحت تأثیر تعامل عوامل ژنتیکی و محیطی شکل می‌گیرد. در این زمینه، چندین ژن کلیدی شناخته شده‌اند که در مسیرهای توسعه و نگهداری ساختار ستون فقرات دخالت دارند. از جمله این ژن‌ها می‌توان به  CHD7 ، LBX1  و PAX1  اشاره کرد. این ژن‌ها در فرآیندهای رشد استخوان، تکوین عضلات اطراف ستون فقرات و تنظیم ساختارهای عصبی نقش حیاتی دارند.

ژن‌های مرتبط با اسکولیوز ایدیوپاتیک

ژن CHD7 یکی از ژن‌های مرتبط با سندرم‌های اسکولیوز است که در تنظیم بیان ژن‌ها و ساختار کروماتین نقش دارد و جهش در آن می‌تواند باعث انحنای غیرطبیعی ستون فقرات شود. ژن LBX1 در تکوین عضلات و کنترل حرکات عضلانی دخیل است و تغییرات ژنتیکی در آن با افزایش ریسک ابتلا به AIS مرتبط است. همچنین ژن PAX1 که در توسعه مهره‌ها و ساختار ستون فقرات نقش دارد، به عنوان یکی از فاکتورهای مهم در تعیین ساختار مهره‌ها شناخته شده است.

شواهد وراثتی، مطالعات پیشرفته و آینده پژوهش

سابقه خانوادگی مثبت در بیماران مبتلا به اسکولیوز ایدیوپاتیک نشان‌دهنده اهمیت ژنتیک در این بیماری است. مطالعات روی دوقلوهای همسان و غیرهمسان نشان داده‌اند که احتمال ابتلای دوقلوهای همسان به AIS بسیار بیشتر است، که دلالت بر نقش وراثتی قوی دارد.
بررسی‌های ژنومی گسترده (GWAS) تلاش کرده‌اند تا ژن‌ها و مارکرهای ژنتیکی مرتبط با AIS را شناسایی کنند که می‌تواند منجر به توسعه تست‌های تشخیصی و درمان‌های هدفمند شود. با این حال، تعامل دقیق ژن‌ها و عوامل محیطی هنوز چالش‌برانگیز بوده و نیازمند تحقیقات بیشتر است.
درک بهتر پایه‌های ژنتیکی اسکولیوز ایدیوپاتیک می‌تواند به پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان‌های شخصی‌سازی شده کمک کند.

بیشتر بخوانید:اسکولیوز چیست؟معرفی کامل انحنای غیرطبیعی ستون فقرات و علائم آن

جمع‌بندی

اسکولیوز، به عنوان یک ناهنجاری پیچیده ستون فقرات، نیازمند شناخت دقیق از انواع، ویژگی‌ها، روش‌های تشخیصی و درمان‌های اختصاصی است. افتراق بین اسکولیوز ایدیوپاتیک، مادرزادی و عصبی-عضلانی، کلید اصلی برای مدیریت مناسب بیمار است. با بررسی‌های تخصصی و تصویربرداری استاندارد، می‌توان تصمیم‌گیری درمانی بهینه‌ای داشت و از پیشرفت انحنای ستون فقرات جلوگیری کرد. پژوهش‌های ژنتیکی نیز در آینده می‌توانند نقش حیاتی در پیشگیری و درمان زودهنگام ایفا کنند.

منابع

1.کتابخانه کوکران (Cochrane Library)

2.انجمن تحقیقات اسکولیوز (SRS)

3.کلینیک کلیولند – اسکولیوز

4.کلینیک مایو – اسکولیوز

5.پاب‌مد (PubMed)

6.«اسکولیوز و ستون فقرات انسان». مارتا هاوز

 

مقدمه

اسکولیوز بزرگسالان: چرا باید آن را جدی گرفت؟

اسکولیوز بزرگسالان، به عنوان یک انحنای غیرطبیعی جانبی در ستون فقرات، معمولاً با دوران نوجوانی شناخته می‌شود. با این حال، تعداد فزاینده‌ای از بزرگسالان، چه با سابقه قبلی اسکولیوز چه بدون آن، در سنین بالا با این مشکل مواجه می‌شوند. اسکولیوز بزرگسالان نه‌تنها می‌تواند باعث دردهای مزمن و اختلالات حرکتی شود، بلکه در برخی موارد به شکل‌گیری اختلالات عصبی، مشکلات در عملکرد تنفسی و کاهش کیفیت زندگی نیز منجر می‌گردد.

در حالی‌که تصور عمومی آن است که اسکولیوز عمدتاً در دوران نوجوانی و رشد استخوانی رخ می‌دهد، انواع خاصی از اسکولیوز – مانند اسکولیوز دژنراتیو – عمدتاً پس از سن ۴۰ سالگی ظاهر می‌شوند. در بسیاری از بیماران، این انحراف‌ها نتیجه‌ی تغییرات مرتبط با افزایش سن در مهره‌ها، دیسک‌ها و مفاصل ستون فقرات هستند.

به طور کلی، دو نوع اسکولیوز بزرگسالان شایع‌ترند:

اسکولیوز باقی‌مانده از دوران نوجوانی (Progressed Adolescent Idiopathic Scoliosis)

اسکولیوز دژنراتیو اولیه که پس از بلوغ و معمولاً در میانسالی ایجاد می‌شود (De Novo Adult Degenerative Scoliosis)

با توجه به شیوع بیشتر این بیماری در جمعیت سالمند و ارتباط مستقیم آن با درد و ناتوانی‌های جسمی، بررسی دقیق علت‌های بروز اسکولیوز در بزرگسالی از اهمیت بالایی برخوردار است. شناخت مکانیسم‌های پاتولوژیک، بررسی تفاوت‌های ساختاری با انواع نوجوانان، و توجه به شیوه‌های درمانی اختصاصی، نقش کلیدی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد.

در این مقاله تخصصی، به صورت دقیق و علمی به این پرسش می‌پردازیم که «چرا اسکولیوز در برخی افراد، پس از بلوغ و در بزرگسالی ظاهر می‌شود؟» و به بررسی درمان‌ها، رویکردهای تشخیصی، مدیریت درد، و نقش ورزش در کنترل این وضعیت می‌پردازیم.

تفاوت اسکولیوز بزرگسالان با نوجوانان

تفاوت‌های ساختاری، بالینی و تشخیصی اسکولیوز بزرگسالان

اسکولیوز بزرگسالان از نظر علائم، الگوهای پیشرفت و پاسخ به درمان، تفاوت‌های مهمی با اسکولیوز نوجوانان دارد. شناخت این تفاوت‌ها برای انتخاب درمان مناسب و مدیریت مؤثر بیماران ضروری است.

تفاوت‌های اصلی بین اسکولیوز نوجوانان و بزرگسالان:

1. زمان شروع و علت‌شناسی (Etiology):
   • اسکولیوز نوجوانان اغلب ایدیوپاتیک است (بدون علت مشخص).
   • اسکولیوز بزرگسالان می‌تواند از اسکولیوز نوجوانی باقی‌مانده باشد یا به علت تغییرات دژنراتیو در دیسک‌ها، مفاصل و مهره‌ها ایجاد شود.
2. الگوی انحنا:
   • در نوجوانان، انحناها بیشتر در ناحیه قفسه سینه دیده می‌شود.
   • در بزرگسالان، انحنای اولیه اغلب در ناحیه کمری یا کمری-صدری است.
3. سرعت پیشرفت:
   • در نوجوانان، سرعت پیشرفت اغلب با رشد سریع اسکلتی همزمان است.
   • در بزرگسالان، پیشرفت کندتر اما مداوم و اغلب همراه با درد و بی‌ثباتی مهره‌ای است.
4. علائم بالینی:
   • نوجوانان معمولاً بدون علامت هستند یا شکایتی ندارند.
   • در بزرگسالان، اسکولیوز به‌وضوح با درد مزمن، بی‌ثباتی ستون فقرات، گرفتگی عضلات و گاهی اختلالات حسی یا حرکتی همراه است.
5. پیچیدگی درمانی:
   • درمان نوجوانان عمدتاً با بریس و پیگیری رشد اسکلتی انجام می‌شود.
   • درمان بزرگسالان نیازمند ترکیبی از درمان‌های غیرجراحی، توانبخشی، تزریقات تخصصی و در برخی موارد جراحی پیشرفته است.
6. پاسخ به درمان غیرجراحی:
   • در نوجوانان، اصلاح فعال‌تر انجام می‌شود.
   • در بزرگسالان، هدف اصلی کاهش درد و بهبود عملکرد است نه الزاماً اصلاح کامل انحراف.

درک این تفاوت‌ها به پزشکان، فیزیوتراپیست‌ها و حتی خود بیماران کمک می‌کند تا با رویکردی متناسب‌تر و هدفمندتر با اسکولیوز در سنین بالا مقابله کنند.

درمان‌های مناسب اسکولیوز بزرگسالان

درمان مؤثر به شرط تشخیص دقیق اسکولیوز بزرگسالان

درمان اسکولیوز در بزرگسالان با توجه به شدت علائم، نوع انحنا، سرعت پیشرفت و تأثیر آن بر عملکرد زندگی بیمار، طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود. بر خلاف نوجوانان، درمان در بزرگسالان بیشتر هدف تسکین درد، جلوگیری از پیشرفت انحنا و بهبود کیفیت زندگی را دنبال می‌کند.

1.درمان‌های غیرجراحی (Conservative Treatment)

الف) فیزیوتراپی تخصصی اسکولیوز مانند روش( Schroth):

• تمرکز بر تقویت عضلات تثبیت‌کننده ستون فقرات
• افزایش انعطاف‌پذیری، تعادل و اصلاح وضعیت بدن
• تکنیک‌های تنفس جانبی جهت بهبود قفسه سینه

ب) بریس‌های سه‌بعدی سفارشی(3D Scoliosis Braces):

• در موارد انتخاب‌شده، استفاده موقت از بریس برای کاهش فشار و کنترل درد
• توجه: بریس در بزرگسالان بیشتر برای مدیریت علامتی استفاده می‌شود، نه اصلاح کامل

ج) دارودرمانی:

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
• شل‌کننده‌های عضلانی در دوره‌های کوتاه

د) اصلاح ارگونومی محیطی:

• تغییر در محل کار، خواب و نشستن
• استفاده از صندلی‌های ارگونومیک و پشتی‌های حمایتی

2. درمان‌های بینابینی و مداخله‌ای

• تزریق استروئید اپیدورال (در ادامه مقاله توضیح داده می‌شود)
• بلوک‌های عصبی کمری برای کنترل درد مزمن
• اوزون‌تراپی یا تزریق هیالورونیک اسید در دیسک‌ها (در موارد انتخاب‌شده)

3. درمان‌های جراحی (در ادامه مقاله به‌تفصیل بررسی می‌شود)

• فقط در موارد شدید، پیش‌رونده یا همراه با عوارض عصبی
• تکنیک‌های جدید کم‌تهاجمی مانند endoscopic spinal fusion

در نهایت، انتخاب درمان باید با همکاری تیمی بین پزشک، متخصص ستون فقرات، فیزیوتراپیست و خود بیمار انجام شود.

نقش ورزش در مدیریت اسکولیوز بزرگسالان

ورزش، خط اول دفاعی

ورزش نه‌تنها نقش پیشگیرانه دارد، بلکه در بسیاری از بیماران با اسکولیوز بزرگسالان می‌تواند عامل کنترل‌کننده درد و بهبود حرکت باشد.

اهداف اصلی تمرین درمانی:

• تقویت عضلات مرکزی (core muscles)
• بهبود تعادل عضلانی
• اصلاح الگوهای حرکتی
• کاهش فشار مکانیکی بر ستون فقرات

تمرینات مؤثر برای اسکولیوز بزرگسالان

1. تمرینات تقویت‌کننده ایزومتریک (Static Strengthening):
   • عضلات شکم، پشت و لگن
   • تمرینات با توپ پیلاتس یا کش TRX
2. کشش‌های اصلاحی:
   • کشش همسترینگ، فلکسور ران، عضلات پشتی
3. تکنیک‌های تنفسی مانند Schroth:
   • تنفس جانبی، تمرینات بالانس تنه
4. یوگا و پیلاتس تطبیق‌یافته:
   • تکنیک‌های خاصی از یوگا برای اسکولیوز توسط Elise Miller طراحی شده‌اند
   • (ارجاع: Yoga for Scoliosis – Elise Browning Miller)

نکته :برنامه تمرینی باید توسط فیزیوتراپیست آموزش‌دیده در درمان اسکولیوز طراحی و نظارت شود.

اسکولیوز دژنراتیو و تغییرات مهره‌ای

اسکولیوز دژنراتیو: بیماری ستون فقرات در سایه پیری

یکی از شایع‌ترین علل اسکولیوز در بزرگسالان، اسکولیوز دژنراتیو یا De Novo Adult Scoliosis است. برخلاف اسکولیوز نوجوانان که اغلب بدون درد و با رشد سریع ایجاد می‌شود، اسکولیوز دژنراتیو نتیجه مستقیم فرسایش دیسک‌های بین‌مهره‌ای، تغییرات در مفاصل فاست، و ناپایداری ستون فقرات در اثر افزایش سن است.

مکانیسم‌های پاتولوژیک:

1. کاهش هیدراتاسیون دیسک: با افزایش سن، دیسک‌های بین‌مهره‌ای خشک و نازک می‌شوند، که موجب کاهش توانایی جذب فشار می‌شود.
2. آرتروز مفاصل بین‌مهره‌ای (Facet Arthropathy): درگیری مفاصل فاست باعث بی‌ثباتی و انحراف در محور مهره‌ها می‌شود.
3. عدم تقارن تحلیل دیسک‌ها یا عضلات اطراف ستون فقرات: این موضوع منجر به انحنای تدریجی می‌شود.
4. اسپوندیلولیستزیس: در برخی موارد، یک مهره روی مهره دیگر لغزیده و منجر به درد و انحراف اضافی می‌شود.

علائم بالینی اسکولیوز بزرگسالان

• درد یک‌طرفه کمری
• احساس ناپایداری هنگام ایستادن یا راه رفتن
• خستگی زودرس در ناحیه کمر
• گاهی اوقات علائم عصبی مانند درد انتشاری به پا

تشخیص:

• رادیوگرافی ایستاده ستون فقرات کامل
• MRI برای ارزیابی دیسک‌ها، ریشه‌های عصبی، تنگی کانال نخاعی

درمان اسکولیوز دژنراتیو اغلب نیاز به رویکرد ترکیبی دارد، از جمله فیزیوتراپی هدفمند، تزریق‌های تخصصی و در موارد شدید، جراحی تثبیتی.

تشخیص افتراقی با کمک MRI

MRI  : ابزار طلایی در افتراق درد مکانیکی از درد عصبی

در بیماران بزرگسال با اسکولیوز، استفاده از تصویربرداری MRI نقش کلیدی در افتراق بین درد ناشی از تغییرات اسکلتی و درد ناشی از فشردگی عصبی دارد.

کاربردهای اصلی MRI در اسکولیوز بزرگسالان:

1. بررسی فشردگی ریشه‌های عصبی
2. تشخیص تنگی کانال نخاعی (Spinal Stenosis)
3. ارزیابی میزان تخریب دیسک‌های بین‌مهره‌ای
4. تشخیص اسپوندیلولیستزیس یا ناپایداری دینامیک
5. افتراق بین درد التهابی، مکانیکی یا نوروژنیک

MRI چگونه به درمان کمک می‌کند؟

• تعیین اینکه آیا درد بیمار صرفاً عضلانی-اسکلتی است یا به علت فشردگی عصب سیاتیک یا تنگی کانال نخاعی است.
• کمک به برنامه‌ریزی برای تزریق‌های دقیق اپیدورال یا بلوک عصبی
• در موارد نیاز به جراحی، MRI می‌تواند محل دقیق آسیب و الگوی انحنا را نشان دهد.

نکته بالینی: در صورت وجود علائم نورولوژیک پیشرونده مانند بی‌حسی یا ضعف، MRI  اورژانسی توصیه می‌شود

تزریقات اپیدورال و بلوک‌های عصبی

درمان‌های مداخله‌ای کم‌تهاجمی برای کنترل درد

در بسیاری از بیماران، بخصوص در مراحل ابتدایی یا متوسط اسکولیوز دژنراتیو، درمان‌های مداخله‌ای غیرجراحی می‌توانند نقش مؤثری در تسکین درد و بهبود عملکرد داشته باشند.

مهم‌ترین تکنیک‌های تزریقی:

1. تزریق اپیدورال استروئید (Epidural Steroid Injection):
   • کاهش التهاب در اطراف ریشه‌های عصبی فشرده‌شده
   • اثر کوتاه‌مدت اما مؤثر برای کاهش درد سیاتیکی
2. بلوک‌های عصبی Facet یا Medial Branch Block:
   • مسدود کردن سیگنال‌های درد از مفاصل فاست
   • در بیماران با درد مکانیکی و بی‌ثباتی خفیف مفاصل
3. تزریق‌های عصبی تشخیصی:
   • تعیین منشأ دقیق درد برای تصمیم‌گیری بهتر درمانی
4. رادیوفرکانسی ابلیشن (RFA):
   • سوزاندن اعصاب مسئول انتقال درد از مفاصل فاست
   • اثر ماندگارتر نسبت به بلوک عصبی ساده

مزایا:

• غیرجراحی، سرپایی، بدون نیاز به بیهوشی عمومی
• کاهش نیاز به مصرف داروهای سیستمیک
• بهبود کیفیت خواب و تحرک بیمار

اندیکاسیون‌های جراحی در اسکولیوز بزرگسالان

چه زمانی جراحی ضرورت دارد؟

جراحی در بیماران بزرگسال با اسکولیوز انتخابی دقیق و پرریسک است. لذا تنها در شرایط خاص، پزشک متخصص توصیه به جراحی خواهد کرد.

شرایطی که جراحی را ضروری می‌سازد:

1. پیشرفت سریع انحنا (افزایش زاویه Cobb بیش از 5 درجه در سال)
2. درد مقاوم به درمان‌های غیرجراحی
3. اختلال در عملکرد روده یا مثانه (نشانه آسیب نخاعی)
4. اختلالات عصبی پیشرونده (مانند ضعف پا)
5. عدم پاسخ به تزریقات و فیزیوتراپی پس از ۶ ماه

تکنیک‌های جراحی رایج:

• Posterior Spinal Fusion: تثبیت مهره‌ها از پشت
• Anterior Scoliosis Correction: تکنیک اصلاح قدامی مطالعه موردی (Antonacci et al.)
• Minimal Invasive Fusion: تکنیک‌های کم‌تهاجمی با برش کوچک و دوره نقاهت کوتاه‌تر

 نکته: انتخاب تکنیک جراحی وابسته به نوع انحنا، سن بیمار، وضعیت استخوان‌ها و حضور علائم عصبی است.

 مدیریت درد مزمن در بیماران اسکولیوتیک

استراتژی چندلایه برای مقابله با درد

درمان درد مزمن در اسکولیوز بزرگسالان یک فرایند چند‌مرحله‌ای است که نیاز به مشارکت بیمار، پزشک، فیزیوتراپیست و روانشناس دارد.

بیشتر بخوانید: اسکولیوز چیست؟معرفی کامل انحنای غیرطبیعی ستون فقرات و علائم آن

مؤلفه‌های اصلی مدیریت درد در اسکولیوز بزرگسالان

1. آموزش و روان‌درمانی:
   • آموزش بیمار درباره ماهیت بیماری
   • مدیریت استرس و اضطراب مزمن مرتبط با درد
2. داروها:
   • داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای یا SNRIها
   • داروهای نوروپاتیک مانند گاباپنتین
3. فیزیوتراپی مداوم:
   • تمرینات روزانه تقویتی و کششی
   • مانیتورینگ وضعیت بدن
4. مداخلات بینابینی:
   • تزریق‌های مکرر فقط در صورت اثربخشی کوتاه‌مدت موفق
5. روش‌های مکمل:
   • طب سوزنی، ماساژ تخصصی، آب‌درمان

جمع‌بندی نهایی

نگاه دقیق‌تر به اسکولیوز بزرگسالان: از تشخیص تا درمان

اسکولیوز در بزرگسالان، برخلاف تصور عمومی، یک اختلال محدود به دوران نوجوانی نیست. بسیاری از افراد، یا با باقی‌مانده‌ای از اسکولیوز نوجوانی وارد بزرگسالی می‌شوند، یا در میانسالی و سالمندی با نوعی جدید از این بیماری به نام اسکولیوز دژنراتیو روبه‌رو خواهند شد. درک تفاوت‌های ساختاری و بالینی این بیماری با نوع نوجوانان، اولین قدم در انتخاب مسیر درمان مناسب است.

درمان اسکولیوز در بزرگسالان، رویکردی چندبعدی و پویا دارد. از تمرینات اصلاحی مانند روش‌های فیزیوتراپی خاص مانند (Schroth) گرفته تا روش‌های مداخله‌ای مانند تزریق اپیدورال، بلوک عصبی و در موارد پیشرفته، جراحی تثبیتی، همگی بخشی از طیف درمانی هستند.

نقش تشخیص دقیق با استفاده از MRI ، ارزیابی پیش‌آگهی با در نظر گرفتن زاویه انحراف، و رویکرد جامع به درد مزمن، اهمیت بالایی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد.در نهایت، هر بیمار داستانی متفاوت دارد و بهترین درمان، درمانی است که با تشخیص تخصصی، مشارکت آگاهانه بیمار و رویکرد شخصی‌سازی‌شده همراه باشد.

سخن پایانی

اگر شما یا یکی از عزیزانتان با اسکولیوز در بزرگسالی مواجه هستید، تأخیر در درمان می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری داشته باشد. برای ارزیابی دقیق وضعیت ستون فقراتتان، از مشاوره تخصصی آنلاین یا ویزیت حضوری در کلینیک‌های تخصصی ستون فقرات استفاده کنید.

منابع

1.Scoliosis Research Society (SRS)

2.National Scoliosis Foundation (NSF)

3.PubMed Database

4.ClevelandClinic–Scoliosis

5.ScoliCare. Case study: 78-year-old woman with adult degenerative scoliosis. 2021

6. Severe scoliosis in adult with history of thoracic surgery. Scoliosis Spinal Disord. 2016;11:8

مقدمه

اسکولیوز در کودکان نوعی انحراف جانبی غیرطبیعی در ستون فقرات است که ممکن است به‌صورت منحنی C یا S شکل ظاهر شود. اگرچه این وضعیت می‌تواند در هر سنی ایجاد شود، اما بیشترین بروز آن در کودکان و نوجوانان، خصوصاً در دوره‌های رشد سریع استخوانی (معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ سالگی)، دیده می‌شود. اسکولیوز ممکن است خفیف باشد و بدون علامت باقی بماند، اما در صورت پیشرفت، می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند درد مزمن، اختلال در عملکرد حرکتی، فشار بر اندام‌های داخلی (مانند ریه‌ها) و کاهش کیفیت زندگی شود.

بر اساس داده‌های منتشر شده توسط Scoliosis Research Society (SRS)، حدود ۲ تا ۳ درصد از کودکان در سنین مدرسه دچار درجاتی از اسکولیوز هستند، اما تنها بخش کوچکی از آن‌ها نیاز به درمان تخصصی پیدا می‌کنند. درمان موفق اسکولیوز تا حد زیادی به زمان تشخیص بستگی دارد. زمانی که اسکولیوز در مراحل ابتدایی و در دوران رشد فعال شناسایی شود، می‌توان با روش‌های غیرجراحی مانند استفاده از بریس، تمرینات فیزیوتراپی و پایش مستمر، از پیشرفت آن جلوگیری کرد.

تشخیص به‌موقع از طریق معاینه فیزیکی (مانند آزمون آدمز) و تصویربرداری با اشعه ایکس جهت اندازه‌گیری زاویه کوب (Cobb Angle) انجام می‌شود. والدین باید نسبت به علائم هشداردهنده مانند ناقرینگی در شانه‌ها، برجستگی یک سمت کمر هنگام خم شدن به جلو، یا افتادگی غیرطبیعی یک سمت لگن هوشیار باشند.

همان‌طور که Mayo Clinic نیز تأکید می‌کند، بخش بزرگی از موارد اسکولیوز در دوران نوجوانی بدون علت مشخص (ایدیوپاتیک) بروز می‌کند و بدون اطلاع والدین به تدریج پیشرفت می‌نماید. در نتیجه، افزایش آگاهی خانواده‌ها نسبت به این بیماری، یکی از کلیدی‌ترین عوامل در کنترل مؤثر آن محسوب می‌شود.

در مجموع، اسکولیوز اگرچه در ظاهر ممکن است تنها یک ناهنجاری قامتی به نظر برسد، اما در صورت بی‌توجهی، می‌تواند تبعات بلندمدتی بر سلامت جسمی و روانی کودک به جا بگذارد. آموزش، پیشگیری و تشخیص زودهنگام، ابزارهای اصلی برای مقابله با این اختلال خاموش هستند.

علائم اولیه اسکولیوز در کودکان

اسکولیوز، که به‌عنوان انحراف جانبی ستون فقرات شناخته می‌شود، اغلب در مراحل ابتدایی خود علائم ظریف و نامحسوسی دارد که ممکن است توسط والدین یا حتی پزشکان عمومی نادیده گرفته شود. به همین دلیل، آگاهی از علائم اولیه اسکولیوز در کودکان اهمیت بسیار بالایی دارد تا بتوان بیماری را در مراحل اولیه شناسایی و درمان کرد.

در ابتدا، علائم اسکولیوز معمولاً خفیف هستند و بیشتر به صورت ناقرینگی‌های کوچک در قامت و وضعیت بدن بروز می‌کنند. برخی از شایع‌ترین علائم قابل مشاهده عبارتند از:

• شانه‌های نامتقارن: یکی از شانه‌ها کمی بالاتر یا جلوتر از دیگری قرار می‌گیرد. این تفاوت ممکن است در نگاه اول کوچک به نظر برسد، اما یکی از اولین نشانه‌های قابل تشخیص اسکولیوز است. والدین باید توجه کنند که حتی یک اختلاف ظریف در ارتفاع یا موقعیت شانه‌ها می‌تواند علامت هشداردهنده باشد.
• برآمدگی یک‌طرفه قفسه سینه: هنگام خم شدن کودک به جلو (مانند آزمون آدمز)، ممکن است برجستگی یا برآمدگی غیرمعمولی در یک سمت قفسه سینه یا پشت دیده شود. این نشانه به دلیل چرخش مهره‌ها و دنده‌ها ایجاد می‌شود و از مهم‌ترین شاخص‌های اسکولیوز محسوب می‌شود.
• کمر یا باسن نامتقارن: ممکن است یک طرف کمر یا لگن بالاتر یا پایین‌تر از سمت دیگر باشد، یا یک سمت کمر کمی برآمده‌تر به نظر برسد. این عدم تقارن در موقعیت ایستادن کودک می‌تواند نشان‌دهنده انحنای ستون فقرات باشد.
• خمیدگی غیرطبیعی ستون فقرات: اگر به ستون فقرات کودک نگاه کنید، ممکن است متوجه شوید که ستون فقرات به جای اینکه خطی مستقیم باشد، به شکل منحنی‌های C یا S درآمده است. البته این علامت معمولاً زمانی آشکارتر می‌شود که انحراف نسبتاً پیشرفت کرده باشد.

علاوه بر علائم ظاهری، در برخی کودکان ممکن است درد کمر یا خستگی غیرمعمول هنگام فعالیت‌های بدنی دیده شود، هرچند این علائم در اسکولیوز خفیف کمتر شایع است.

مطالعات و دستورالعمل‌های بالینی که توسط سازمان‌های معتبر مانند Scoliosis Research Society و Mayo Clinic ارائه شده‌اند، تأکید می‌کنند که به‌دلیل رشد سریع استخوان‌ها در دوران کودکی و نوجوانی، این علائم نباید نادیده گرفته شوند. تشخیص زودهنگام این علائم توسط والدین و پزشکان خانواده، به‌خصوص در معاینات دوره‌ای مدرسه یا ویزیت‌های پزشکی منظم، می‌تواند به درمان به موقع و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کند.

همچنین توصیه می‌شود در صورت مشاهده هر یک از علائم فوق، کودک حتماً تحت معاینه تخصصی قرار گیرد تا از طریق روش‌های تشخیصی دقیق مانند تصویربرداری اشعه ایکس و آزمون‌های بالینی، میزان انحراف ستون فقرات ارزیابی شود.

در نهایت، به یاد داشته باشید که آگاهی والدین و مراقبان کودک نقش اساسی در تشخیص و کنترل اسکولیوز دارد. بررسی منظم قامت و قامت کودک در خانه، و آشنایی با این علائم، می‌تواند به پیشگیری از مشکلات جدی‌تر در آینده کمک کند.

روش‌های تشخیص اسکولیوز در کودکان

تشخیص اسکولیوز در کودکان معمولاً از طریق مراحل زیر انجام می‌شود:

معاینه بالینی

پزشک با بررسی وضعیت ایستادن کودک و انجام تست خم شدن به جلو (آدامز)، به وجود انحرافات در ستون فقرات پی می‌برد.

تصویربرداری

• رادیوگرافی (X-ray): برای تعیین درجه انحراف و محل دقیق آن استفاده می‌شود.
• MRI یا سی‌تی‌اسکن: در صورت مشکوک بودن به علل عصبی یا ساختاری دیگر، ممکن است تجویز شود.

تست آدامز، که در آن کودک به جلو خم می‌شود و دست‌ها را آویزان می‌کند، به‌ویژه در تشخیص اسکولیوز در مراحل اولیه مؤثر است.

درمان اسکولیوز در کودکان با بریس

بریس (قوزبند) یکی از روش‌های غیرجراحی موثر برای کنترل پیشرفت اسکولیوز در کودکان است.

• بریس برای کودکانی که در حال رشد هستند و زاویه کوب بین ۲۵ تا ۴۰ درجه دارند، توصیه می‌شود.
• پوشیدن بریس باید روزانه بین ۱۶ تا ۲۳ ساعت باشد تا تاثیر مطلوب حاصل شود.
• انواع مختلف بریس بسته به نوع و محل انحراف ستون فقرات وجود دارد، مانند بریس توراسیک لومبوساکرال.
• استفاده منظم و نظارت پزشک متخصص ارتوپدی بسیار مهم است تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.
• مطالعات نشان داده‌اند که درمان با بریس می‌تواند نیاز به جراحی را کاهش دهد و به کنترل انحنای ستون فقرات کمک کند.

جراحی اسکولیوز در کودکان

در مواردی که انحراف ستون فقرات بیش از ۴۰ درجه باشد و با روش‌های غیرجراحی قابل کنترل نباشد، جراحی توصیه می‌شود، روش‌های جراحی شامل :

• جراحی فیوژن (Fusion): در این روش، مهره‌های ستون فقرات به‌هم جوش داده می‌شوند تا از حرکت بیشتر جلوگیری شود.
• استفاده از میله‌های قابل گسترش: برای کودکان در حال رشد، میله‌هایی به ستون فقرات متصل می‌شود که به‌طور دوره‌ای طول آن‌ها افزایش می‌یابد تا با رشد کودک هماهنگ باشد.

جراحی معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود و نیاز به بستری شدن دارد. بازیابی پس از جراحی ممکن است چند ماه طول بکشد و نیاز به فیزیوتراپی داشته باشد.

بررسی بالینی با آزمون آدامز

آزمون آدامز یکی از ابتدایی‌ترین و در عین حال مؤثرترین روش‌های غربالگری اسکولیوز است که به‌ویژه در محیط‌های بالینی و مدارس برای تشخیص اولیه انحرافات ستون فقرات در کودکان و نوجوانان استفاده می‌شود. این آزمون، اولین گام در ارزیابی غیرتهاجمی اسکولیوز محسوب می‌شود و توسط منابع معتبری مانند Scoliosis Research Society (SRS) به‌عنوان بخشی از معاینات روتین توصیه شده است.

در این روش، کودک در حالت ایستاده به جلو خم می‌شود، در حالی که پاها صاف، زانوها کشیده و دست‌ها آزادانه آویزان هستند. در این وضعیت، ستون فقرات، کتف‌ها و دنده‌ها در حالتی قرار می‌گیرند که هرگونه چرخش مهره‌ای یا ناهماهنگی در عضلات و قفسه سینه به‌راحتی قابل مشاهده می‌شود. پزشک یا مراقب سلامت از پشت کودک به‌دقت وضعیت تقارن دو طرف کمر، برجستگی دنده‌ها یا عدم تقارن در خط میانی پشت را بررسی می‌کند.

یکی از شاخصه‌های مهم در این آزمون، مشاهده چیزی است که به آن rib hump یا «برآمدگی یک‌طرفه دنده‌ای» گفته می‌شود. وجود چنین برجستگی‌ای هنگام خم شدن کودک به جلو، معمولاً نشانه‌ای از چرخش مهره‌هاست که می‌تواند به تشخیص اسکولیوز کمک کند.

طبق دستورالعمل‌های NSF، اگر آزمون آدامز مشکوک باشد، پزشک معمولاً انجام تصویربرداری با اشعه X را برای اندازه‌گیری دقیق زاویه انحراف (زاویه کوب) توصیه می‌کند. این آزمون به‌تنهایی برای تشخیص قطعی کافی نیست، اما در تشخیص زودهنگام و ارجاع به موقع نقش حیاتی ایفا می‌کند.

یکی از مزایای مهم آزمون آدامز، سادگی و غیرتهاجمی بودن آن است. این آزمون را می‌توان به‌راحتی در مدارس یا مطب‌های عمومی نیز اجرا کرد و حتی والدین نیز با آموزش مناسب، می‌توانند ناهنجاری‌های ابتدایی را تشخیص دهند. به همین دلیل، بسیاری از برنامه‌های غربالگری اسکولیوز در مدارس ایالات متحده و کشورهای پیشرفته، از این آزمون به‌عنوان ابزار اولیه استفاده می‌کنند.

به گفته Mayo Clinic، هرچند آزمون آدامز نمی‌تواند نوع دقیق یا شدت اسکولیوز را مشخص کند، اما اگر با مشاهده دقیق و آگاهی از سایر علائم همراه باشد، می‌تواند راه‌گشای تشخیص به‌موقع و درمان مؤثر باشد

نقش زاویه کوب در تصمیم‌گیری درمان

زاویه کوب (Cobb angle) معیاری است که برای اندازه‌گیری درجه انحراف ستون فقرات استفاده می‌شود. این زاویه با رادیوگرافی تعیین می‌شود و بر اساس آن، تصمیم‌گیری در مورد نوع درمان انجام می‌شود:

• زاویه کمتر از ۲۵ درجه: معمولاً نیاز به درمان خاصی ندارد و فقط تحت نظر قرار می‌گیرد.
• زاویه بین ۲۵ تا ۴۰ درجه: استفاده از بریس توصیه می‌شود
• زاویه بیش از ۴۰ درجه: معمولاً به عنوان آستانه‌ای برای بررسی گزینه‌های جراحی در نظر گرفته می‌شود، به‌ویژه اگر کودک هنوز در حال رشد باشد.

پزشکان از این معیار برای تعیین برنامه درمانی استفاده می‌کنند. زاویه کوب همچنین در پایش پیشرفت یا پسرفت بیماری طی زمان، نقش مهمی دارد. بنابراین، گرفتن عکس‌های سریالی در فواصل منظم ضروری است.

تأثیر رشد استخوان بر انتخاب روش درمان

رشد اسکلتی کودک یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در انتخاب روش درمان اسکولیوز است. هرچه کودک به پایان دوران رشد نزدیک‌تر باشد، احتمال پیشرفت انحراف ستون فقرات کاهش می‌یابد.

فاکتورهای اصلی برای ارزیابی رشد استخوان

1. مرحله بلوغ اسکلتی (Risser Score)

این معیار میزان کلسیفیکاسیون صفحات رشد در لگن را می‌سنجد. نمره پایین‌تر (مثلاً 0 یا 1) نشان‌دهنده رشد فعال و بالا بودن ریسک پیشرفت اسکولیوز است.

2. سن استخوانی در رادیوگرافی مچ دست

مقایسه سن استخوانی با سن تقویمی کودک می‌تواند به پیش‌بینی طول دوره رشد کمک کند.

3. قد و نمودار رشد

بررسی نمودار رشد قدی در کودکان نیز اطلاعات خوبی برای برآورد مدت باقی‌مانده از رشد می‌دهد.

در مجموع، کودکی که در سنین رشد سریع (معمولاً بین ۸ تا ۱۴ سالگی) است، در معرض ریسک بالاتر پیشرفت بیماری قرار دارد و مداخلات زودهنگام مانند بریس یا حتی جراحی باید با دقت بیشتری بررسی شوند

راهکارهای ترکیبی: بریس و ورزش

ترکیب بریس با تمرینات اصلاحی، یکی از موثرترین رویکردهای درمان غیرجراحی اسکولیوز در کودکان به‌ویژه در موارد متوسط (زاویه کوب ۲۰ تا ۴۰ درجه) است.

مزایای این رویکرد ترکیبی

• افزایش اثربخشی بریس

ورزش می‌تواند عملکرد عضلات پشتیبان ستون فقرات را بهبود داده و فشار بریس را متوازن کند.

• بهبود وضعیت بدنی و اعتماد به نفس کودک

تمرینات هدفمند باعث کاهش احساس ناراحتی ناشی از بریس می‌شود.

• پیشگیری از آتروفی عضلانی

پوشیدن طولانی‌مدت بریس ممکن است باعث ضعف عضلانی شود. تمرینات اصلاحی این ضعف را جبران می‌کند.

ورزش‌های پیشنهادی (با نظارت متخصص فیزیوتراپی آشنا با اسکولیوز در کودکان)

1. تمرینات Schroth
2. تمرینات کششی برای نیم‌تنه جانبی
3. حرکات اصلاحی تنفسی
4. تمرینات ثبات دهنده مرکزی (Core Stability)

در برنامه‌ریزی این تمرینات، در نظر گرفتن نوع انحراف (یک طرفه یا دو طرفه)، محل آن (ناحیه توراسیک یا لومبار) و شدت انحراف ضروری است.

پایش دوره‌ای با گرافی سریال

پایش مداوم یکی از ارکان اصلی مدیریت موفق اسکولیوز در دوران رشد است. با توجه به اینکه این بیماری می‌تواند در بازه‌های زمانی کوتاه پیشرفت کند،گرفتن گرافی های سریال برای نظارت دقیق بر زاویه کوب ضروری است

فواصل مناسب تصویربرداری

• در دوران رشد فعال: هر ۴ تا ۶ ماه
• پس از توقف رشد: هر ۱۲ ماه (در صورت پایداری زاویه کوب)

نکات مهم

• پیشگیری از پرتودهی زیاد: استفاده از سیستم‌های Low-dose مانند EOS یا رعایت حداقل دفعات تصویربرداری با رعایت استانداردهای پزشکی اهمیت دارد.
• ثبت دقیق زاویه کوب در هر نوبت: مقایسه دقیق بین گرافی‌ها، راهنمای تصمیم‌گیری برای ادامه یا تغییر درمان است.

این پایش منظم امکان پیشگیری از پیشرفت ناگهانی بیماری و برنامه‌ریزی به‌موقع برای درمان را فراهم می‌کند.

بیشتر بخوانید: اسکولیوز چیست؟معرفی کامل انحنای غیرطبیعی ستون فقرات و علائم آن

جمع‌بندی و مرور نکات کلیدی

اسکولیوز در کودکان یکی از چالش‌برانگیزترین اختلالات اسکلتی است که اگرچه در بسیاری از موارد بدون علامت آغاز می‌شود، اما می‌تواند با پیشرفت خود بر کیفیت زندگی کودک، عملکرد حرکتی، رشد فیزیکی و حتی تنفس تأثیر بگذارد. این وضعیت که به‌صورت انحراف جانبی ستون فقرات شناخته می‌شود، بسته به شدت و سن شروع، می‌تواند خفیف تا شدید باشد و نیاز به مراقبت‌های تخصصی گام‌به‌گام دارد.

اولین قدم در مدیریت مؤثر این بیماری، آگاهی والدین از علائم اولیه است. نشانه‌هایی مانند نابرابری شانه‌ها، برآمدگی غیرعادی در یک سمت کمر هنگام خم شدن، یا لباس‌هایی که روی بدن کودک نامتقارن می‌ایستند، باید به‌عنوان زنگ خطر در نظر گرفته شوند. مراجعه به‌موقع به پزشک متخصص، انجام آزمون آدمز و تصویر برداری اشعه ایکس برای اندازه‌گیری زاویه کوب، مراحل بعدی هستند که به تشخیص دقیق کمک می‌کنند.

درمان اسکولیوز بسته به سن کودک، میزان انحراف و سرعت پیشرفت بیماری تعیین می‌شود. در موارد خفیف تا متوسط، استفاده از بریس‌های ارتوپدی به‌طور گسترده توصیه می‌شود. اگر کودک در حال رشد باشد و انحنا در مرحله پیش‌رونده قرار داشته باشد، بریس می‌تواند روند پیشرفت بیماری را کند یا حتی متوقف کند. همچنین، ترکیب این روش با ورزش‌های اصلاحی، مخصوصاً تحت نظر فیزیوتراپیست، تاثیر مثبت‌تری در حفظ تعادل عضلات و اصلاح راستای ستون فقرات خواهد داشت.

در موارد شدیدتر، مخصوصاً زمانی که زاویه انحراف از ۴۰ یا ۵۰ درجه فراتر رود، جراحی ستون فقرات ممکن است تنها گزینه درمانی باشد. جراحی با هدف صاف کردن ستون فقرات و تثبیت آن انجام می‌شود و نتایج آن در بسیاری از موارد موفقیت‌آمیز بوده است.

در نهایت، آنچه در کنترل بلندمدت اسکولیوز حیاتی است، پایش مداوم با گرافی‌های سریال و بررسی روند رشد استخوان‌هاست. بسیاری از تصمیمات درمانی بر اساس تغییرات زاویه کوب در طول زمان گرفته می‌شوند.با تشخیص به‌موقع، انتخاب درمان مناسب، همکاری کودک و خانواده، و پیگیری منظم، می‌توان اثرات اسکولیوز را به حداقل رساند و آینده‌ای سالم‌تر برای فرزندتان تضمین کرد.