خونریزی مغزی یکی از جدیترین اختلالات مغزی است که در اثر پاره شدن رگهای خونی در داخل مغز یا در اطراف آن ایجاد میشود. این وضعیت باعث ورود خون به فضاهایی میشود که نباید در آنها خون وجود داشته باشد، و همین امر فشار بسیار شدیدی بر بافتهای مغزی وارد میکند. این فشار میتواند عملکرد طبیعی مغز را مختل کرده و در مدت زمان کوتاهی باعث آسیب دائمی شود.
خونریزی مغزی میتواند افراد در هر سن را درگیر کند، اما در سالمندان، افراد مبتلا به فشار خون بالا و کسانی که سابقه ضربه به سر دارند، شایعتر است.
فیزیولوژی و سازوکار ایجاد خونریزی مغزی
برای درک بهتر، لازم است بدانیم مغز توسط سه لایه محافظتی پوشیده شده است:
- لایه سختشامه (Dura mater)
- لایه عنکبوتیه (Arachnoid mater)
- لایه نرمشامه (Pia mater)
بین این لایهها فضاهایی وجود دارد که هر کدام یک نوع خونریزی خاص را ایجاد میکنند.
وقتی یک رگ خونی در این نواحی پاره میشود، فشار داخل جمجمه (ICP) افزایش پیدا میکند. افزایش فشار باعث:
- اختلال جریان خون در سایر بخشهای مغز
- مرگ سلولهای عصبی
- کاهش اکسیژنرسانی
- تورم (ادم مغزی)
میشود.
انواع خونریزی مغزی
۱. خونریزی داخل مغزی (Intracerebral hemorrhage)
خون مستقیم وارد بافت مغز میشود.
دلایل اصلی:
- فشار خون بالا
- پارگی رگهای ضعیف
- تومورها
۲. خونریزی زیرعنکبوتیه (Subarachnoid Hemorrhage)
یکی از خطرناکترین انواع خونریزی که معمولاً بر اثر پارگی آنوریسم رخ میدهد.
علامت شاخص: سردرد ناگهانی “مثل ضربه چکش”.
۳. خونریزی سابدورال (Subdural Hematoma)
بین لایه دورا و عنکبوتیه اتفاق میافتد.
- نوع حاد معمولاً بعد از ضربه شدید است.
- نوع مزمن بیشتر در سالمندان و افراد مصرفکننده آسپرین دیده میشود.
۴. خونریزی اپیدورال (Epidural Hemorrhage)
بین جمجمه و دورا رخ میدهد و معمولاً ناشی از ضربه مستقیم است.
علت شایع: پارگی شریان مننژیال.
علائم خونریزی مغزی
علائم ممکن است از چند ثانیه تا چند ساعت بعد ظاهر شوند:
علائم عمومی
- سردرد بسیار شدید
- تهوع و استفراغ
- تشنج
- تاری دید
- احساس گیجی یا سردرگمی
علائم عصبی (Neurological Symptoms)
- اختلال در گفتار
- بیحسی یا فلج یک سمت بدن
- مشکل در درک و حافظه
- بیتعادلی و افتادن ناگهانی
علائم حیاتی خطرناک
- تغییر اندازه مردمکها
- کاهش شدید هوشیاری
- اختلال تنفس
- کما
دلایل خونریزی مغزی
۱. فشار خون بالا (Hypertension)
این مهمترین علت خونریزی مغزی است. فشار خون بالا باعث تخریب تدریجی دیواره رگها میشود.
۲. ضربه و تروما
- تصادفات جادهای
- سقوط از ارتفاع
- ضربه در ورزشهایی مثل فوتبال، بوکس و تکواندو
۳. آنوریسم مغزی
رگی که ضعیف شده و مثل بادکنک متورم میشود.
۴.AVM (ناهنجاریهای مادرزادی عروقی)
ساختارهای غیرطبیعی از رگها که بهطور ناگهانی پاره میشوند.
۵. مشکلات انعقاد خون
- هموفیلی
- بیماری کبدی
- مصرف داروهای رقیقکننده خون مثل وارفارین
۶. مصرف الکل و مواد مخدر
خصوصاً کوکائین که باعث افزایش ناگهانی فشار خون میشود.
۷. بیماریهای مربوط به سن
مانند پارگی رگها بهدلیل شکنندگی ایدیوپاتیک.
تشخیص خونریزی مغزی
۱. سیتی اسکن (CT Scan)
مهمترین ابزار تشخیص اولیه.
۲. امآرآی (MRI)
برای بررسی خونریزیهای قدیمیتر یا جزئیتر.
۳. آنژیوگرافی مغزی
برای تشخیص آنوریسم و AVM.
۴. آزمایش خون
برای بررسی وضعیت انعقاد، قند خون، چربی و الکترولیتها.
درمان خونریزی مغزی
درمانهای اولیه
- کنترل فشار خون
- کنترل تنفس
- پیشگیری از تشنج
- کاهش فشار داخل جمجمه
درمان دارویی
- داروهای ادرارآور برای کاهش تورم مغز
- داروهای ضد تشنج
- داروهای تنظیم فشار خون
درمان جراحی
- تخلیه خون
- بستن یا کویلینگ آنوریسم
- برداشتن AVM
- کارگذاری وسیله برای کاهش فشار جمجمه
توانبخشی بعد از درمان
- فیزیوتراپی
- گفتاردرمانی
- کاردرمانی
- توانبخشی شناختی (حافظه، تمرکز، توجه)
عوارض بلندمدت خونریزی مغزی
این عوارض بسته به محل خونریزی متفاوتاند:
- مشکلات گفتاری
- اختلال در حرکت و تعادل
- ضعف دائمی اندامها
- مشکلات حافظه و شناخت
- تغییرات خلقوخو (افسردگی، اضطراب، پرخاشگری)
- تشنجهای مکرر
- سردردهای دائمی
پیشگیری از خونریزی مغزی
- کنترل فشار خون مهمترین عامل پیشگیری
- تغذیه سالم و کمنمک
- ورزش منظم
- ترک سیگار
- کنترل وزن
- پرهیز از مصرف الکل
- استفاده از کلاه ایمنی هنگام موتورسواری
- مدیریت استرس
سؤالات متداول
آیا خونریزی مغزی قابل درمان است؟
در بسیاری از موارد بله؛ اگر زود تشخیص داده شود.
آیا خونریزی مغزی دائمی است؟
بسته به شدت آسیب، ممکن است برخی علائم دائمی شوند.
آیا امکان بازگشت خونریزی وجود دارد؟
اگر علت اصلی برطرف نشود، بله.
آیا همه خونریزیها نیاز به جراحی دارند؟
خیر. برخی فقط با دارو درمان میشوند.
جمعبندی نهایی
خونریزی مغزی یکی از اورژانسهای پزشکی است که باید بسیار جدی گرفته شود. تشخیص بهموقع و درمان سریع میتواند جان بیمار را نجات دهد و از عوارض دائمی جلوگیری کند. شناخت علائم اولیه و عوامل خطر میتواند نقش مهمی در پیشگیری از این وضعیت خطرناک داشته باشد.